Trong lần
đi công tác hồi tháng 2 vừa rồi, tôi bị phạt giao thông vì chạy quá tốc độ (135/100 km) trên xa lộ 401 ngoài thành phố
Cambridge: $265.00 + 4 điểm (
demerit points).
Trong hơn 24 năm sinh sống ở Canada và 12 năm lái xe, tôi bị phạt giao thông 3 lần, nhưng chưa bao giờ bước chân vào tòa án. Lần đầu khi mới có bằng lái (cua trái bất hợp pháp trên đường Eglinton gần Allen Rd vào một buổi sáng sớm), do quá bận rộn (i.e. ngu), không chống kiện, nên đã ảnh hưởng nặng đến bảo hiểm.
Lần thứ hai (quá tốc 60/40), nhờ dịch vụ pháp lý lo dùm, mất $250 chi phí và họ đã “thành công” trong việc “thuyết phục” tòa án khoan hồng hạ mức phạt xuống còn 55/40.
Lần này, thoạt đầu tôi cũng dự định nhờ luật sư biện hộ, nên sau khi về nhà, tôi gạ hỏi thử 3 dịch vụ quanh vùng Toronto xem chi phỉ của họ là bao nhiều. Ai cũng nói ít nhất từ $700 đến $900, bởi họ phải di chuyển từ Toronto đến Cambridge (cách nhau khoảng 100km) mỗi khi cần đi đến tòa án. Thế là hai tuần sau đó tôi đã tự mình lên tòa án Cambridge để phúc đáp “vô tội” và xin mở án xét xử; tôi sẽ tự đại diện cho chính mình! Hơn một tháng sau đó, tôi nhận được giấy hầu tòa. Sáng nay, phiên tòa đã diễn ra.
Bài học kinh nghiệm thứ nhất: nếu muốn tự làm “luật sư” cho chính mình thì tốt hơn hết phải bắt đầu việc chuẩn bị ngay sau khi nhận được thư báo ngày xét xử. Đằng này, do lẫn trốn sau cái váy có tên là “quá bận” mà tôi đã đợi đến đêm cuối cùng mới bắt đầu chuẩn bị. Đến nỗi việc làm tối thiểu (và cần thiết) là yêu cầu bản tường trình của vị cảnh sát buộc tội, mà tôi cũng đã không để ý đến. Tối hôm qua tìm được
mạng này, học được nhiều điều, nhưng đọc xong tôi vẫn chưa biết phương hướng bào chữa của mình sẽ ra sao. Biết rằng để buộc tội tôi, vị công tố viên sẽ phải chứng minh vượt trên “sự nghi ngờ có cơ sở” (reasonable doubt). Ví dụ như, họ phải chứng minh dụng cụ rà tốc độ của họ a) được sản xuất đúng qui định, b) được định chuẩn chính xác, và c) được cấp giấy phép sử dụng tại Canada. Đi ngủ lúc hơn 3h30 sáng, tôi thở dài, thầm nguyện một câu: Cầu xin Chúa cho qua được án này, còn nếu phải chịu hậu quả 3 năm bởi việc mình đã làm, thì đấy vẫn là điều tốt cho tôi mà thôi.
Sáng nay vào tòa, tôi có dịp quan sát các phiên án trước tôi. Đa số là nhờ dịch vụ pháp lý đi “kháng” kiện dùm. Nói “kháng” nhưng thật ra hầu hết họ chỉ xin giảm án. Hiện diện nơi phòng xử có vị chủ tọa, một nữ thư ký, vị công tố viên. Ngồi ở các hàng ghế tham dự là các bị cáo hoặc đại diện. Ở hàng ghế sau cùng là các vị cảnh sát, đang ngồi chờ gọi lên làm chứng. Tôi để tâm quan sát và hình như một trong các vị này là người đã bắt phạt tôi.
Có một cô trẻ độ 20t, bị phạt giống tôi (135/100), nhờ luật sư biện hộ đã lãnh án hạ ở mức 126/100. Một vụ khác chống án tương tự trường hợp tôi, nhưng được đại diện bởi một trung gian thay vì tự bào chữa. Trước tiên, bác cảnh sát viên được gọi lên làm chứng. Bác này có gương mặt rất giống vị đã phạt tôi, nhưng tôi không chắc. Bác ta thuật lại tường tận--ngày đó giờ đó bắt được bị cáo ở địa điểm đó, với tốc độ đó, dùng máy bắn ra-đa hiệu đó, mẫu đó, được bảo quản theo lịch trình đó, được kiểm tra trước và sau ca tuần hành với kết quả tốt, v.v…Đến lượt phe biện hộ thẩm vấn lời chứng. Tôi nghĩ chắc nhân chứng sẽ bị yêu cầu trưng ra các văn bản làm chứng. Bác ta bảo là đã thử nghiệm, thì giấy bảo cáo kết quả đâu, ai có mặt làm chứng? Chữ ký xác nhận của họ đâu? Đây là những câu hỏi mà tôi trông chờ vị thẩm vấn viên chất vấn. Nhưng họ đã không hỏi gì hết, mà chỉ nói vỏn vẹn một câu “No questions, Your Worship” (không tranh cãi). Biện hộ kiểu gì vậy Trời! Làm tôi nghi ngờ không biết có tiền án nào đã khẳng định những lời chứng ấy là “vượt trên nghi ngờ có cơ sở” chưa. Kết cuộc, chả học lóm được điều gì cả.
Gần đến phiên tôi, vị công tố viên gọi tôi đến và rỉ tai tôi: “Tôi sẳn sàng hạ mức phạt của anh xuống còn 115/100 ($60, 0 điểm), anh bằng lòng không?” Tôi do dự trong 2 giây, rồi bằng lòng. Thế là tôi được gọi lên bục bị cáo, và chưa đầy 5 phút sau đó, mọi việc đã kết thúc.
Tôi do dự khi trả lời đề nghị giảm án của bác công tố viên là vì tôi nghi ngờ lý do họ muốn mặc cả với tôi. Có thể nhân chứng của họ (vị cảnh sát viên đã phạt tôi) không đến dự được (tôi không nhớ chắc gương mặt của viên cảnh sát ấy), và nếu vậy thì cáo trạng sẽ bị hủy bỏ và coi như tôi thắng kiện. Tôi bằng lòng là vì tôi nhát gan, và vì không có đủ dữ kiện để trắng án.
Bài học kinh nghiệm thứ hai: Bị kết tội, mà không bị phạt điểm, không có nghĩa là bảo hiểm sẽ không bị ảnh hưởng. Chỉ còn chờ đến năm sau mới biết được ảnh hưởng nặng nhẹ thể nào.
Từ trải nghiệm lần đầu tiên đi hầu tòa này, tôi học được vài điều:
- Trong các quốc gia thuộc Đế Chế Anh Quốc cũ, người ta có cử chỉ rất tôn kính khi đối diện với chủ tọa. Họ cuối đầu chào khi bước lên bục phát biểu, và xưng hô với vị ấy là Your Worship (Ngài) nếu là quan tòa nhỏ, hoặc là Your Honour (Quí Ngài) nếu là thẩm phán.
- Ai cũng có thể vào ngồi xem các phiên xử. Cho nên, nếu có thời giờ, tôi đã có thể đến quan sát kỷ hơn, may ra có thể giúp ích cho sự chuẩn bị của tôi.
- Hầu như 100% các vụ án, nếu kháng kiện, đều được hưởng một mức độ khoan hồng nào đó. Cho nên tôi chưa hiểu được lợi ích của việc mướn người kháng kiện dùm mình. Tự kháng kiện tuy có hao tốn chút công sức, nhưng nó giúp tôi hấp thụ được kiến thức kiện tụng trong hệ thống pháp lý Canada, một sự trao đổi rất đích đáng.
- Các vụ án phạt giao thông này tuy bị cáo có khác, nhưng trường hợp tương tự lập đi lập lại triền miên. Hơn nữa, đa phần các vụ chống kiện là do những bị cáo cứng đầu giống như tôi, không chịu phục mà đòi tòa án phải hao tốn nhân lực để kết tội tôi “vượt trên sự nghi ngờ” (đó là quyền lợi của một người dân). Nếu tôi là quan tòa xét xử các vụ này thì tôi sẽ bị chán chết. Và nếu tôi là cảnh sát giao thông, tôi sẽ rất bực mình khi phải đến tòa ngày này qua ngày kia để làm chứng rập khuôn như cái máy về khả năng tin cậy của máy ra-đa (cho đến khi có ai đó tranh chấp những dữ liệu vừa được cung cấp). Cho nên xét cho cùng, tôi nể họ.
Tuần này coi như đứng sai lề công lý. Tuần tới lại sẽ có dịp đi hầu tòa, nhưng lần này tôi sẽ đứng về bên phải của công lý. Tháng trước tôi đã nhận được giấy triệu tập tham dự bồi thẩm đoàn. Sự phiền phức mới này lại sẽ là một cơ hội để học hỏi.
Trưa Thứ Bảy vừa rồi, một cô gái, trông có vẻ giống người Hàn Quốc, bước vào quán của mẫu thân tôi và gọi một ly nước chanh dây. Tôi chú ý đến cô ta vì thấy cô kéo theo một va-li hành lý, và tôi đoán rằng chắc cô ta đang chuẩn bị đi xa. Sau đó, tôi đóng vai thằng vô trách nhiệm, bỏ ra ngoài tìm đến ghế dài ở nhà che mát công cộng bên cạnh, tạm đóng vai kẻ vô gia cư và ngã lưng nằm xuống đánh một giấc. Độ hơn hai giờ sau, tỉnh giấc quay lại quán thì thấy cô gái kia vẫn còn ngồi đọc sách ở đấy. Hỏi ra thì biết cô từ Nhật Bản mới bay đến Toronto hồi trưa nay, sang đây học Anh ngữ trong mấy tháng hè theo chương trình 
